از این میزان 475 هزار هکتار تحت‌تأثیر فرسایش بادی است. مسئولان منابع طبیعی استان می‌گویند 19 کانون بحران فرسایش بادی در اراضی بیابانی شناسایی شده است. بیشترین اراضی بیابانی و کانون‌های بادی درشرق استان و در بندر جاسک وجود دارد.
این میزان بیابان و 11سال خشکسالی پی در پی، بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی مسئولان منابع طبیعی استان است. مالچ پاشی 6304 هکتار، نهال‌کاری در عرصه‌ای به وسعت 15027 هکتار، احداث بادشکن به طول 15/ 3 کیلومتر، کنترل 2600 هکتار هرزآب و اجرای طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت در 970 هکتار، فعالیت‌های شاخص منابع طبیعی استان هرمزگان برای مقابله با بیابانزایی و صیانت از عرصه‌های طبیعی است.
سه‌شنبه شب ( 22 دی ماه) از تهران به بندرعباس پرواز کردیم. گروه ما 30 نفر بود؛ 20خبرنگار و عکاس از صداوسیما و رسانه‌های دیگر با برخی مدیران سازمان جنگل‌ها و مراتع که به میزبانی منابع طبیعی استان هرمزگان راهی این استان شده بودیم. این دومین باری بود که برای تهیه گزارش به هرمزگان می‌رفتم.
چهارشنبه طبق برنامه، ساعت 7 صبح به سمت بندر خمیر حرکت کردیم. سر راه به نهالستان باغو رفتیم؛ بزرگ‌ترین نهالستان گرمسیری در جنوب کشور با 5/5 هکتار مساحت. در این نهالستان هر سال 2 میلیون اصله نهال در 2 مرحله – اول فروردین و اول مهر- به روش گلدانی تولید می‌شود. به گفته مهندس محمد درویش‌خواه، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی هرمزگان، 46 گونه گرمسیری و 14 گونه غیربومی در این نهالستان تولید می‌شود که عمدتا برای تثبیت شن و ایجاد بوستان‌های روستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشی هم به بوشهر و سیستان و بلوچستان صادر می‌شود. کنار، کهور، آکاسیا، آلوورا ( صبر زرد)، درخت مسواک ( چوک) و شمشاد از گونه‌های شاخص این نهالستان است.
اما به تازگی گونه جدیدی به این نهالستان اضافه شده است؛ جاتروفا، سوغاتی که دکتر پیمان یوسفی، مدیرکل دفتر امور منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها و مراتع، بذرآن را در سفری به مصر با خود به ایران می‌آورد و اکنون مرحله کاشت آزمایشی آن سپری می‌شود؛ گیاهی گرماپسند که خاستگاه آن مکزیک است اما به گفته یوسفی در سال 1997براساس تفاهمنامه‌ای از هندوستان به مصر برده می‌شود برای ایجاد جنگل‌های دوستی. اینک بخش قابل توجهی از اراضی مصر به کاشت جاتروفا اختصاص دارد.
یوسفی که معتقد است کاشت و برداشت این درختچه می‌تواند تحولی در معیشت جوامع بومی ایجاد کند در باره جاتروفا می‌گوید:« این‌گونه روغنی را می‌توان در اراضی تخریب شده، بیابان و حاشیه آن کاشت، تکثیرش آسان است، دامنه اکولوژیک گسترده دارد، مقاوم به خشکی است به‌طوری که تنها در 3 سال اول نیاز به آب دارد، با پساب‌ها می‌توان آن را آبیاری کرد. آفت و بیماری ندارد، پس از 3 سال به بذر می‌نشیند، 50 سال عمر می‌کند، سالی دوبار و هر درخت هر بار 5 تا 8 کیلوگرم بذر می‌دهد و 30 تا 50 سال هم قدرت بذردهی دارد».
یوسفی، در باره فواید این‌گونه روغنی خاطرنشان می‌سازد:«نیمی از بذر این گیاه روغن است؛ یعنی از هر هکتار 3تن روغن به دست می‌آید؛ روغنی که مستقیما می‌توان به‌عنوان سوخت یا روغن موتور در موتورهای سنگین استفاده کرد. روغن تولید شده بسیار ارزان است و برای هواپیما وتانک قابل استفاده است. سال 2007 ژاپن هواپیمایی ساخت که با این سوخت پروازکرد. برای التیام زخم‌های بدن، رماتیسم، بیماری‌های پوستی، دندان درد و کنترل و پیشگیری از سرطان، دفع آفات و ساخت محصولات آرایشی کاربرد دارد». یوسفی با حرارت تمام درباره این گیاه سخن گفت اما در سخنان او یک نکته مبهم باقی ماند. آیا این‌گونه، تهدیدی برای تنوع زیستی منطقه نیست؟
یوسفی در پاسخ گفت:«این‌گونه مهاجم نیست. سبک بودن بذر از ویژگی‌های گونه‌های مهاجم است. بذر باقالی شکل این‌گونه آن قدر سنگین است که امکان پخش آن در اراضی جانبی آن وجود ندارد. در عین حال جوانب احتیاط رعایت شده است. حداکثر اراضی در نظر گرفته برای کشت این درختچه 5 هکتار است».
بندرخمیر، دورافتاده اما زیبا
فاصله بندرعباس تا بندر خمیر 85 کیلومتر است. درطول مسیر به‌خصوص در خیابان‌های منتهی به خروجی شهر، جوان‌هایی دیده می‌شدند با ظرف‌های جورواجور پلاستیکی که بنزین عرضه می‌کردند. در فاصله بین بندرخمیر و بندرعباس از اسکله شهید‌رجایی گذر کردیم. دو طرف جاده پر بود ازشرکت‌های حمل‌ونقل دریایی با اسامی گوناگون و کانتینرهای
رنگ و وارنگ. در نزدیکی خمیر در بخشی از ساحل نهالستانی از درختان مانگرو ایجاد شده بود؛ نهالستانی برای توسعه جنگل‌های دست کاشت مانگرو.
مهندس ناصر مقدسی، معاون مناطق خشک ونیمه خشک سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، هنگام بازدید از نهالستان گفت: «20920 هکتار از جنگل‌های ساحلی هرمزگان به جنگل‌های حرا و چندل اختصاص دارد. این‌گونه بی‌نظیر جنگلی کارکردهای متفاوتی دارد که از آن جمله تثبیت ساحل به‌عنوان زیستگاه ساحلی است». مقدسی تصریح کرد:« طی 4سال گذشته 7 هزار هکتار به سطح کشت حرا اختصاص یافته است و براساس برنامه پنجم توسعه قراراست مساحت جنگل‌های دست‌کاشت استان به 2 برابر افزایش یابد». این مقام مسئول درباره هزینه اجرای طرح توسعه جنگل‌های مانگرو گفت:« درهرهکتار جنگل دست کاشت به‌طور متوسط یک‌هزار اصله نهال غرس می‌شود. هزینه زیرکشت بردن هرهکتار جنگل دست‌کاشت بالغ بر یک میلیون تومان است».
اما بخشی از سخنان مقدسی به توسعه پایدار و تنگناهای منابع طبیعی در این زمینه اختصاص داشت. این مدیر باسابقه سازمان جنگل‌ها به نکته‌ای اشاره کرد که به‌رغم طرح آن از سوی اغلب منتقدان منابع طبیعی همچنان نادیده گرفته می‌شود:«توسعه پایدار نه تنها باعث رونق اقتصادی می‌شود که صیانت و حفاظت عرصه‌های طبیعی را درپی دارد.» در ادامه مقدسی به قابلیت‌های جنگل‌های مانگرو اشاره کرد وگفت:«این جنگل‌ها علاوه بر نقشی که در تولید صید و تثبیت ساحل دارند یکی از قابلیت‌های بسیار ارزنده اکوتوریسم محسوب می‌شوند. اکوتوریسم ملاحظه شده از یک‌سو، توانمندسازی جوامع محلی را در پی دارد و از سوی دیگر، باعث حفظ گونه‌های منحصر به‌فرد ژنتیک می‌شود. اما با وجود آنکه راهکارهای جذب گردشگر درعرصه‌های منابع طبیعی نیز شیوه‌های جذب منابع مالی در سند ملی گردشگری تعریف‌شده، هنوز در این زمینه اقدامی صورت نگرفته است».
بازدید از مانگروهای بندر خمیر
قایق‌ها بر پهنه آبی دریا با شتاب به سمت مانگروها در حرکت بودند. مرغان دریایی برفراز چوب‌هایی که اطراف دامگاه صیادان در دریا خودنمایی می‌کرد نشسته بودند. یک مرغابی در حریم تور صیادانی که حضور نداشتند ماهی صید می‌کرد. هرچه قایق به تور صیادان نزدیکتر می‌شد از شمار پرندگان نشسته بر سر چوب‌ها کاسته می‌شد. روز از نیمه گذشته بود و با آنکه اواسط دی‌ماه بود هوا رنگ وبوی بهار داشت. قایقران راه به سوی مانگروها کج کرد.
صدای قایق آرامش حواصیلی را که در کنار مانگروها آرام گرفته بود برهم زد. قایق آهسته آهسته به مانگروها نزدیک شد. در دوردست، آبی آسمان و دریا درهم می‌آمیخت. آنجا عجیب‌ترین گونه‌های جنگلی که رویشگاه‌شان در آب است شگفتی خلقت را به رخ می‌کشید؛ تابلویی زیبا از آفرینش. با این همه، هیچ خبری از گردشگران نبود. تورهای صیادان تنها میهمانان این طبیعت شگفت انگیز بود. کمی دورتر پیرمردی در قایق، تور ماهیگیری‌‌اش را در دست داشت. چه طبیعت زیبایی! آیا مسئولان این همه ثروت نهفته را نمی‌بینند؟
مشارکت نمی‌کنند
محمد درویش خواه، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان هرمزگان که لحظه‌ای هیأت اعزامی را تنها نگذاشت، 11سال خشکسالی پی‌درپی و کم آبی ناشی از آن را یکی از معضلات عمده منابع طبیعی استان دانست و گفت:« کم آبی از یک سو بر جنگل‌ها و مراتع تأثیر منفی گذاشته و از سوی دیگر، باوجود خشکسالی تعداد دام وابسته به مراتع استان یک‌میلیون و 300 هزار واحد یعنی دو برابر ظرفیت مجاز است. روزبه روز هم بر شمار آن افزوده می‌شود». وی از عدم‌مشارکت دستگاه‌های دیگر در مقابله با بیابانزایی انتقاد کرد وگفت: «منابع طبیعی به تنهایی قادر به مهار بیابان نیست. انتظار آن است که دستگاه‌هایی نظیر اداره راه حداقل از ابنیه خودش محافظت کند یا شیلات در تثبیت اسکله و بنادر با منابع طبیعی همکاری کند.»
بازهم مشکلات ناشی از سدسازی
درویش خواه درباره مشکلات ناشی از ساخت سدجگین و سد در دست احداث گابریک گفت: «متولیان این دو سد باید حقابه جنگل‌ها و تالاب‌های پایین‌دست را رعایت کنند. حدود 30هزار هکتار جنگل بکر خلیج فارس - عمانی در پایین دست این دو سد وجود دارد. علاوه براین، رویشگاه مانگروها در پایین دست این سدهاست که محل تخم ریزی ماهیان و میگوی مولد است، باید حقابه این رویشگاه به‌صورت سیلاب وارد خور شود و مواد مغذی به میگو و ماهی برسد در غیراین صورت روند این اکوسیستم به هم می‌خورد».
وی از دیگر عوامل تهدید‌کننده مانگروها را تردد شناورهای صیادی در خورآذینی عنوان کرد و افزود:« خورآذینی تنها رویشگاه چندل است که با گونه‌های حرا در آمیخته است. دراین خور که 1500هکتار وسعت دارد تردد شناورهای سنگین موج ایجاد می‌کند که به تخریب دیواره‌ها و در نهایت کاهش جنگل می‌انجامد. تعویض روغن شناورها و رها کردن آن در آب و مواد آلاینده نفتی از دیگر عوامل تهدید‌کننده این جنگل‌هاست».
گیاهان دارویی
درویش‌خواه با اشاره به قابلیت‌های استان برای کشت گیاهان دارویی خاطر نشان کرد: «هر هکتار کشت گیاهان دارویی برای 2 نفر شغل ایجاد می‌کند. امسال قرار است 300هکتار زیرکشت آلوورا برده شود.» 213 هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان برای کشت گیاهان صنعتی و دارویی مناسب است. آیا مسئولان از این فرصت بی‌نظیر برای اشتغال‌زایی و توانمندسازی جوامع محلی استفاده خواهند کرد؟
پنجشنبه عصر؛ قشم
سرپرست گروه نفس‌زنان وارد سالن گمرگ قشم شد و گفت اگر عجله نکنید از اتوبوس آبی جا می‌مانید. دوان دوان خودمان را به آخرین اتوبوس‌های آبی رساندیم. دود موتور فضای کابین را پر کرد، سپس اتوبوس دردل آب به حرکت درآمد. هنوزشب چادر سیاهش را پهن نکرده بود که به اسکله بندرعباس رسیدیم.در مسیر کوتاه بین اسکله و خیابان، نوجوانانی به سراغ مسافران خسته می‌آمدند و با اصرار از آنها می‌خواستند ادکلنی، عطری و یا... بخرند.
تصویری از مانگروها و طبیعت زیبای قشم در ذهنم نقش بست. مگر کورباشی که هزاران فرصت شغلی را نبینی. از اسکله که خارج شدم سر بر گرداندم روشنایی شناورهای غول پیکری را دیدم که دور از ساحل بر پهنه دریا آرام گرفته بودند. یکی از اعضای گروه فریاد زد «جانمانی» دریای وهم‌انگیز را رها کردم و به سرعت خودم را به گروه رساندم.
